Toksikoloji
Toksikoloji, kimyasal, biyolojik veya fiziksel maddelerin organizmalar üzerindeki etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Bu maddelerin toksik veya zararlı etkilerini anlamak, insanlar, diğer canlılar ve çevre için potansiyel tehlikeleri değerlendirmektir. Maruz kalınan toksik maddelerin etkilerini araştırmak ve toksik maddelerin kontrol ve sınırlamalarını belirlemeyi içerir. Diğer bir ismi ise ZEHİR BİLİMDİR.
Ayrıca Toksikoloji, çeşitli disiplinlerin birleşiminden oluşur. Bunlar; kimya, biyoloji, farmakoloji, epidemiyoloji, patoloji ve çevre bilimleridir. Bununla birlikte Toksikoloji çalışmaları, toksik maddelerin maruziyet yollarını, doz-yanıt ilişkilerini, metabolizma süreçlerini ve bu maddelerin organizmalardaki etkilerini incelemek için laboratuvar çalışmalarını içerir. Ayrıca, toksikoloji insan sağlığına ve çevreye zarar verebilecek kimyasalların sınıflandırılması, risk değerlendirmesi ve düzenlemelerin geliştirilmesi gibi uygulamalı konulara da odaklanır.
Çalışma ortamlarının toksikolojik etmenlerden arındırılması, mevcut etmenlerin çalışan sağlığı üzerindeki etkileri ve bu etmenlere karşı alınacak önlemler iş hukuku açısından da önemlidir. Bu konuda iş dünyasının tüm aktörleri özel İSG eğitimleri almalıdır. Ayrıca mesleki kanserler gibi diğer mesleki hastalıkların da toksikoloji ile ilgili olduğu unutulmamalıdır.
Toksikolojinin Amaçları
Toksikolojinin birçok amacı bulunmakla birlikte temel amaçları şunlardır:
- Toksik maddelerin maruziyet seviyelerini ve etkilerini belirlemek.
- Toksik maddelerin oluşturduğu riskleri değerlendirmek. Bu amaçla risk değerlendirmesi yapmak.
- Toksik maddelerin güvenli kullanımını ve düzenlemelerini yönlendirmek.
- Toksik maddelere karşı tedavi ve koruma stratejileri geliştirmek.
- İlaç geliştirme ve kimyasal güvenlik testleri için temel bilgi sağlamak.
Bunlarla birlikte Toksikoloji; sağlık bilimleri, çevre koruma, ilaç geliştirme, sanayi güvenliği ve halk sağlığı gibi birçok alanda önemli bir rol oynar.
Toksikoloji Sınıfları
Kısaca söyleyecek olursak Toksikoloji (zehirbilim) üç ana alt dala sahiptir:
Sanayi toksikolojisi, hava ve sudaki kimyevi kirleticilerin zararlı etkilerini inceler. Bunun yanında çalışma ve ev ortamında mevcut olanları da konu alır.
Ekonomik toksikoloji ise ilaçlarda, yiyeceklere ilave edilen maddelerde, kozmetik ve gübre ile ilgilenir. Ayrıca veteriner ilaçlarındaki kimyevi maddelerle meşgul olur.
Adli toksikoloji de özellikle ölüm veya ciddi yaralanmayla sonuçlanan vakaların tıbbi yönüyle meşgul olur. Çünkü bunlar adli vakalardır.
Toksikoloji ve Mesleki Maruziyet Göstergeleri
Mesleki maruziyet göstergeleri ve toksikoloji, işyerlerinde çalışanların kimyasal, biyolojik veya fiziksel tehlikelere maruz kaldıklarında bu maruziyetin derecesini ve etkilerini ölçer. Toksikoloji, kimyasal maddelerin organizmalara (insanlar da dahil olmak üzere) ne kadar zarar verebileceğini inceleyen bilim dalıdır.
İşyerlerinde, işçilerin kimyasal maddelere maruziyeti, zehirlenmeler yüzünden toksikoloji prensiplerine dayalı olarak değerlendirilir. Çünkü bu değerlendirmeler iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarına temel teşkil eder.
Ekotoksisite Kavramı
Ekotoksisite, halihazırda kimyasal maddelerin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Bu terim, özellikle su, hava, toprak ve yaşam alanlarına yayılan kimyasal maddelerin doğal yaşam alanlarında bulunan organizmalar, bitki örtüsü ve ekosistemler üzerindeki etkilerini anlamak için vardır. Ekotoksisite ayrıca çevresel risk değerlendirmeleri yaparken veya yeni kimyasal maddelerin onaylanmasını veya kullanılmasını değerlendirirken önemlidir.
Sanayide Yaygın Kullanılan Toksik Maddelerin Sağlığa Etkileri
Sanayide yaygın olarak bulunan çeşitli maddelerin sağlık üzerindeki etkileri sonucunda, maruziyet seviyelerine, kullanım şekline ve kişisel koruma önlemlerine bağlı olarak farklılık gösterir. Aşağıda sağlık üzerindeki etkileri bulunan bazı yaygın endüstriyel maddelerin isimleri bulunmaktadır:
- Kimyasal Solventler
- Ağır Metaller
- Asbest
- Pestisitler
- Kimyasal Gazlar
- Radyasyon
- Karbonmonoksit
Ağır Metal Toksikolojisi
Ağır metaller, çevremizde doğal olarak bulunurlar ve endüstriyel süreçler, madencilik, üretim ve diğer insan faaliyetleri sonucunda çevreye salınabilirler. Maruziyet düzeyi ve süresi, ağır metallerin sağlık üzerindeki etkilerini belirler. Ağır metal zehirlenmeleri, vücudu etkileyen kimyasal maddelerin birikmesi sonucu oluşan toksik reaksiyonlardır. İşte bazı yaygın ağır metaller:
- Kurşun (Pb)
- Cıva (Hg)
- Kadmiyum (Cd)
- Arsenik (As)
- Bakır (Cu)
- Nikel (Ni)
Hekzan Toksikolojisi
Hekzan, bir grup kimyasal bileşikten kaynaklanan maruziyet sonucu ortaya çıkabilen bir tür kimyasal zehirlenmedir. Bu bileşikler, heksan, 2-heksanol, 2,5-heksadiyin ve 2,5-heksanediol gibi hekzan olarak adlandırılan kimyasalları içerir. Hekzan zehirlenmesi, genellikle işyerlerinde bu kimyasalların kullanımı sırasında veya endüstriyel maruziyet sonucu ortaya çıkabilir.
Benzen Toksikolojisi
Benzen, maruziyeti sonucu ciddi sağlık sorunlarına neden olabilen bir kimyasal bileşiktir. Zehirlenmesi, bu kimyasal maddeye uzun süreli ve yüksek düzeyde maruz kalmak sonucunda veya kaza ile benzen buharlarına maruz kalmak sonucunda meydana gelebilir. Endüstriyel işlemlerde, otomobil egzozları, tütün dumanı ve çeşitli sanayi faaliyetleri sırasında yaygın olarak bulunur.
Toksikolojiye Bağlı Meslek Hastalıklarında Erken Tanı
Kimyasal etmenlere bağlı meslek hastalıklarında erken tanı, işyerlerinde çalışanların sağlığını korumak ve hastalıkları mümkün olan en erken aşamada teşhis etmek için önemli bir adımdır. Erken tanı, hastalığın ilerlemesini önleyebilir, tedavi şansını artırabilir ve işyerindeki kimyasal risklere karşı daha iyi koruma sağlayabilir.
Toksikoloji ve Maruz Kalan Çalışanların Sağlık Gözetimi
- Belirtilerin İzlenmesi
- Sağlık Takibi
- Kişisel Koruyucu Ekipman
- İyi İklim Kontrolü ve Havalandırma
- Eğitim ve Farkındalık
- Kimyasal Maddelerin Kontrolü
