Kimyasal Risk Etmenleri

Günümüz dünyasında artık kimyasallar hayatımızın bir parçasıdır. Dünyada her yıl milyonlarca ton kimyasal madde üretilmektedir. Aynı zamanda bu üretimlere bağlı olarak da oldukça fazla insan bu kimyasallara maruz kalmaktadır. Bunun anlamı milyonlarca çalışanın kimyasal risk etmenleri ile karşı karşıya kaldığıdır. Ayrıca bu kimyasal risk etmenleri ile baş edebilmek için bu kimyasal maddeleri çok iyi tanımak gereklidir.

TOKSİKOLOJİ, kimyasalların insan sağlığına olan etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Kimyasal risk etmenleriyle mücadele için proaktif önlemler alma ve bunun yanısıra tedaviler yöntemleri geliştirmektedir. Ayrıca dünya genelinde bilinen beş milyon farklı kimyasal madde bulunmaktadır. Ne yazık ki bu sayı her geçen gün artmaktadır. Kimyasal ürünlerin çeşitliliği, üretim ve kullanım alanlarındaki hızlı gelişmeler sonucunda oluşur. Buna bağlı olarak da insanlar ve çevre üzerindeki kimyasal riskleri artırmaktadır. Kimya endüstrisi, ürünlerin üretiminde yüzde otuzluk bir paya sahipken, geriye kalan yüzde yetmişi diğer ekonomik sektörlerde kullanılmaktadır. Bu nedenle, kimya sanayii diğer sektörlere tedarik sağlama rolünü üstlenmektedir. Kimyasal risklerle mücadelede yer alacak aktörler, imalatçılar, tedarikçiler ve buna bağlı olarak kullanıcılar olarak sınıflandırılmalıdır. Bunun için öncelikle kimyasalların isimlendirilmesi mutlaka bilinmelidir.

Kimyasal Risk Etmenleri Hakkında Malzeme ve Güvenlik Formu

Zararlı madde ve karışımların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabileceği olumsuz etkilere karşı etkin kontrol ve gözetimi sağlamak gerekir. Ayrıca güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esaslar ZARARLI MADDELER VE KARIŞIMLARA İLİŞKİN GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI HAKKINDA YÖNETMELİK ile düzenlenmiştir.

Bu yönetmeliğe göre malzeme güvenlik bilgi formu; insan sağlığı ve çevrenin, zararlı maddelerin ve karışımların olumsuz etkilerinden korunması amacıyla, zararlı maddelerin ve karışımların özelliklerine ilişkin ayrıntılı bilgileri ve bulunduğu işyerlerinde zararlılık özelliklerine göre alınacak güvenlik önlemlerini içeren belgedir.

Kimyasal risk etmenleri ile mücadelede malzeme güvenlik bilgi formları en önemli yardımcımızdır. Bir maddenin ya da karışımın tedarikçisi, alıcıya malzeme güvenlik bilgi formunu temin etmek zorundadır.

Malzeme güvenlik bilgi formunda yer alması gereken başlıklar aşağıdadır:

• Maddenin veya Karışımın ve şirketin/dağıtıcının kimliği
• Zararlılık tanımlanması
• Bileşim ya da içindekiler hakkında bilgi
• İlk yardım önlemleri
• Yangınla mücadele önlemleri
• Kaza sonucu yayılmaya karşı önlemler
• Elleçleme ve depolama
• Maruz kalma kontrolleri ya da kişisel korunma
• Fiziksel ve kimyasal özellikler
• Kararlılık ve buna bağlı olarak tepkime
• Toksikolojik bilgiler
• Ekolojik bilgiler
• Bertaraf etme bilgileri
• Taşımacılık bilgisi
• Mevzuat bilgisi

Kimyasalların üretimine göre kimyasal risk etmenleri nelerdir?

Kimyasalların üretiminde Teknik Emniyet, kişileri ve çevresindekileri kimyasalların olası olumsuz etkilerinden korumak için alınacak teknik önlemleri ve uygulamaları tanımlayan bir terimdir. Güvenlik ise başkalarının kasıtlı müdahaleleri sonucu kimyasallardan ortaya çıkabilecek olumsuz ve zarar verici durumların önlenmesi için alınacak idari ve fiziksel önlemleri kapsar.

Proses Güvenliğinde risk değerlendirmesini, tesis yaşam çevriminin her aşaması için uygulamak gerekir;

• İlk tasarım (Conceptual Design): HAZID, FTA (HAA), SIL Hedefi belirleme yöntemleri kullanılmaktadır.
• Son tasarım (Final Design): HAZOP, LOPA, SIL Belirleme yöntemleri kullanılmaktadır.
• Devreye alma öncesi (Pre-commissioning): HAZOP, LOPA, BowTie yöntemleri kullanılmaktadır.
• Devreye alma (Commissioning): HAZOP, SIL doğrulama, FMEA yöntemleri kullanılmaktadır.
• İşletme süreci (Operation): HAZOP, LOPA, FTA, ETA, SIL yeniden doğrulama (revalidation) yöntemleri kullanılmaktadır.
• Değişiklik (Modification): What-if, HAZOP, LOPA, BowTie, SIL yöntemleri kullanılmaktadır.
• Devreden çıkarma veya hurdaya ayırma (Decommissioning): HAZID ve HAZOP yöntemleri kullanılır.

Başarılı bir güvenlik programının unsurları;

• Sistem: Üstün bir güvenlik anlayışı için kayıt, icraat ve daha sonra da kontrol görevlerini yerine getirebilecek bir sistem kurulması gerekmektedir.
• Davranış: Katılımcılar başarı için istekli olmalı ve bu bağlamda davranışlar sergilemelidir.
• Temel bilgiler: Katılımcıların tamamı, tesislerinin tasarımı, inşası ve ayrıca işletimindeki kimyasal proses güvenliğinin temellerini anlamalıdır.
• Tecrübe etmek: Katılımcılar önceki kaza ya da vaka deneyimlerinden ders almalıdır.
• Zaman: Tüm paydaşlar güvenliğin zaman aldığını fakat çok önemli olduğunu kabul etmelidir.
• Sen: Tüm paydaşlar ve katılımcılar güvenlik programına katkıda bulunmalıdır. Aynı zamanda bu sorumluluğunu üstlenmelidir.

İyi bir güvenlik programı, mevcut güvenlik tehlikelerini tanımlamalı ve risk faktörlerini ortadan kaldırmalıdır.

Kimyasalların Taşınması, Depolanması ve Kontrolü

Kimyasalların taşınması, kimyasal maddelerin kullanıldığı işlemlerden biridir. Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu kimyasalların kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.

İşveren, risk değerlendirmesi sonuçlarını ve risk önleme prensiplerini temel almalıdır. Böylece çalışanlar kimyasal risk etmenlerinden korunacaktır. Bu maddelerin işlenmesi, depolanması taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin temasının önlenmesi de dahil olmak üzere, yapılan işin özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen öncelik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari düzenlemeleri yapar:

• İşyerinde parlayıcı ve patlayıcı maddelerin tehlikeli konsantrasyonlara ulaşması veya kimyasal olarak kararsız maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması önlenmelidir.

Fakat bu mümkün değilse;

• İşyerinde yangın veya patlamaya sebep olan tutuşturucu kaynakların bulundurulması önlenmelidir. Kimyasal olarak kararsız madde veya karışımların zararlı etki göstermesine sebep olan şartlar ortadan kaldırılmalıdır.

• Parlayıcı ve/veya patlayıcı maddelerden kaynaklanan yangın veya patlama halinde veya kimyasal olarak kararsız madde ve karışımlarının zararlı fiziksel etkilerinden çalışanların zarar görmesini önlemek veya en aza indirmek için gerekli önlemler alınır.

Kamuya açık karayoluyla yapılacak tehlikeli madde taşımacılığı faaliyetlerinin; insan sağlığına, diğer canlı varlıklara ve çevreye zarar vermeden güvenli, emniyetli ve düzenli bir şekilde yürütülmesi gerekir. Bu işlemler TEHLİKELİ MADDELERİN KARAYOLUYLA TAŞINMASI HAKKINDA YÖNETMELİK içeriğinde düzenlenmiştir.

Bu faaliyetlerdeki görevli ve sorumluluk sahipleri;

• Alıcı
• Boşaltan
• Paketleyen
• Yükleyen
• Dolduran
• Gönderen
• Tank konteyner/portatif tank işletmecisi
• Taşımacı olarak yer alanlar
• Tehlikeli madde güvenlik danışmanları
• Tehlikeli madde güvenlik danışmanlığı kuruluşları olarak belirlenmiştir.

Bunun yanısıra tehlikeli maddeleri taşıyan taşıt sürücülerinin sorumluluklarına bağlı yükümlülüklere ilişkin usul ve esaslar yönetmelikte belirlenmiştir.

Kaynakça

• FATMA IŞIK COŞKUNSES, KANSEROJEN KİMYASAL MADDELER VE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ, UZMANLIK TEZİ. ÇSGB, İSGGM, ANKARA, 2008
• KİMYA ÜRÜNLERİ İMALATI SANAYİNDE İŞ SAĞLIĞI GÖZETİM REHBERİ, ÇSGB, İSGGM
• CANER ZANBAK, KİMYASALLARIN YÖNETİMİNDE TEKNİK EMNİYET ve GÜVENLİK KAVRAMLARI, TEDARİK ZİNCİRİ GÜVENLİĞİNDE ÖZEL SEKTÖR/KAMU İŞBİRLİĞİ. V. ULUSAL TEHLİKELİ KİMYASALLARIN YÖNETİMİ VE PROSES GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU, TMMOB KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI. ANKARA, 24-25 EYLÜL 2021
• ABDULLAH ANAR, PROSES GÜVENLİĞİNDE TEHLİKE TANIMLAMA VE RİSK DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ, V. ULUSAL TEHLİKELİ KİMYASALLARIN YÖNETİMİ VE PROSES GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU, TMMOB KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI, ANKARA. 24-25 EYLÜL 2021
• FİGEN ÖNDER, SAHA UYGULAMALARININ PROSES GÜVENLİĞİNDE ÖNEMİ, V. ULUSAL TEHLİKELİ KİMYASALLARIN YÖNETİMİ VE PROSES GÜVENLİĞİ SEMPOZYUMU, TMMOB KİMYA MÜHENDİSLERİ ODASI. ANKARA, 24-25 EYLÜL 2021
• ÇİMENTO SEKTÖRÜNDE TOZLA MÜCADELE REHBERİ,T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI YAYINI, BAKANLIK YAYIN NO:57, 2016
• ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA MERKEZİ. (2013). “MESLEK HASTALIKLARI”. ANKARA: ÖZYURT MATBAACILIK.
• ZEYNEB KAHRAMAN, KERİMAN YÜRÜTEN ÖZDEMİR,. TOZLU ÇALIŞMALARDA MESLEK HASTALIKLARI VE TOZLA MÜCADELE, MCBÜ SOMA MESLEK YÜKSEKOKULU TEKNİK BİLİMLER DERGİSİ. YIL: 2022 SAYI:34 CİLT: II, S.13-29
• OKTAY TAN, KAYNAKLI İMALATTA ÇALIŞMA ORTAMINI VE ÇALIŞANIN SAĞLIĞINI ETKİLEYEN TEHLİKELER VE ÖNLEMLERİ. http://www.oktaytan.net/KAYNAKislerindeTehlike.pdf 27.02.2023 00:53
• ABDULLAH AKDOĞAN, ÜMİT DİVRİKLİ, LATİF ELÇİ. PESTİSİTLERİN ÖNEMİ VE EKOSİSTEME ETKİLERİ, AKADEMİK GIDA / ACADEMİC FOOD JOURNAL, 28.03.2012, ISSN PRİNT: 1304-7582